Do spopularyzowania Tatry noclegi wśród społeczeństwa przyczyniły się w tym okresie coraz liczniej publikowane wspomnienia z wycieczek tatrzańskich oraz opisy Tatr i górali podhalańskich. Uwagę społeczeństwa na Tatry Polskie i Podhale zwracały też prace polskich naukowców, a także utwory literackie.
W latach 1800-1840 Tatry wraz z góralszczyzną podhalańską, weszły na dobre w zakres polskich zainteresowań naukowo-badawczych, artystycznych i turystycznych.
Lata 1840-1870 jest to okres nie tylko coraz silniejszego rozwoju polskiej turystyki tatrzańskiej, lecz również lata, w których Zakopanego jako ośrodek tego ruchu zdobywa pozycje przodującą, a niemal wyłączną.
Komunikacja do Zakopanego i Tatr, niewiele się poprawiła, udogodnień dla turystów też nie przybyło, a mimo to, ruch turystyczny rozwijał się coraz żywiej, koncentrując się wkrótce w Zakopanem.
Oprócz turystów coraz liczniej przyjeżdżali letnicy (głównie z Krakowa), a także kuracjusze leczący się świeżym powietrzem i żentycą (serwatka z mleka owczego, używana przez pasterzy w Tatrach. Przy wyrobie sera owczego na halach otrzymuje się żentycę słodką, która następnie kwaśnieje).
Liczniejsze przyjazdy na Podhale zaczęły się dopiero około 1845r. Morskie Oko i Dolina Kościeliska pozostawały nadal głównymi celami wypraw większości polskich turystów tatrzańskich. W związku z przekształceniem się Zakopanego w miejscowość letniskową, coraz bardziej popularne stawały się bliższe wycieczki czy przechadzki z Zakopanego do położonych w jego sąsiedztwie dolin reglowych (od Doliny Olczyskiej po Dolinę Małej Łąki) i na Gubałówkę, także na Giewont i Czerwone Wierchy, rzadziej na Krzyżne, Świnicę, Bystrą, Wołowiec. Polscy turyści podejmowali coraz częściej wycieczki w Tatry Węgierskie (jak wówczas nazywano Tatry Słowackie). Odbywano je z Zakopanego pieszo wprost przez góry (głównie przez Tomanową Przełęcz, Goryczkową Przełęcz nad Zakosy i Gładką Przełęcz), albo furkami góralskimi przez Bukowinę i Jurgów.
Coraz większa część polskich turystów wyruszała w Tatry z Zakopanego, tam również angażując przewodników góralskich, jeszcze nie zorganizowanych i nie egzaminowanych, ale już coraz szerzej znanych z drukowanych relacji turystów.
W Zakopanem mieszkał jeden z najczynniejszych wówczas turystów i taterników, ks. Józef Stolarczyk, proboszcz zakopiański, który przez wiele lat dla turystów i letników stanowił w Zakopanem rodzaj jakby biura informacyjnego o wszelkich sprawach lokalnych (jak wynajem mieszkań lub przewodników) i tatrzańskich.
W tym okresie rozwinęło się ogromnie polskie piśmiennictwo tatrzańskie, ukazywały się artykuły i książki zarówno o charakterze naukowym jak i turystycznym czy krajoznawczym. Przyczyniło się ono do dalszego rozwoju ruchu turystycznego w Tatrach. W 1858r. ukazała się pierwsza anonimowa książka, mająca wyraźny charakter przewodnika (choć nietypowego w układzie i stylu) Marii Steczkowskiej „Obrazki z podróży do Tatrów i Pienin”. W 1860r. Eugeniusz Janota, jeden z najlepszych w owym okresie znawców Tatr i ich badacz, opublikował pierwszy przewodnik pt. „Przewodnik w wycieczkach na Babią Górę, do Tatr i Pienin”. Trzecią ze wspomnianych książek, a drugim formalnym przewodnikiem był „Ilustrowany przewodnik do Tatr, Pienin i Szczawnic” Walerego Eliasza z 1870r.
Niezorganizowany, spontaniczny pęd społeczeństwa polskiego ku Tatrom, już teraz prawie wyłącznie poprzez Zakopane, doprowadził do powstania w 1873r. Towarzystwa Tatrzańskiego, pierwszego na ziemiach polskich i w krajach słowiańskich stowarzyszenia turystycznego.
Jego celem było uprzystępnienie gór poprzez budowę ścieżek i schronisk, organizację ruchu turystycznego i przewodnictwa, działalność wydawnicza i propagandowa, popieranie badań naukowych w górach i upowszechnianie wiadomości z tej dziedziny, ochrona przyrody górskiej (początkowo chodziło o kozicę i świstaka, potem o całą przyrodę żywą i nieożywioną) i pomoc gospodarczą dla ludności terenów górskich. Stanowiło to dla dalszych losów turystyki tatrzańskiej i dla samego Zakopanego wydarzenie o znaczeniu przełomowym.
Realizując te cele od roku 1874 rozpoczęto budowę m.in. ścieżek turystycznych. Z czasem zaistniała potrzeba umieszczania na ścieżkach dodatkowych znaków orientacyjnych – głównie malowanych farbą. Pierwszy polski szlak za pomocą drogowskazów wyznakował Leopold Wajgel już w 1880r. (Krasny Łuh – Howerla). Począwszy od 1887, gdy Walery Eljasz wyznaczył szlak do Morskiego Oka rozpoczęto udostępnianie tatrzańskich dolin, aż po śmiałe szlaki graniowe, takie jak np. Orla Perć.